|
Þyrnar og rósir
Sýnisbók íslenskra bókmennta á 20.
öld
Bókmenntir um miðja öld
Módernismi 1950 / 1965 – 1975
Munið eftir að leita í stílfræðina ef þið skiljið ekki
einhver hugtök
Undanfararnir
Verkefni: Steinn
Steinarr
Tíminn og vatnið
(103)
Lestu ljóðabálkinn vel og hugaðu að hljómi orða. Skoðaðu
myndmál ljóðsins. Athugaðu hefðbundin einkenni eins og rím og ljóðstafi. Og
veltu fyrir þér hvað er módernískt í ljóðinu?
Einstök ljóð í
Tímanum og vatninu
Ljóð með heitnu II
1. Hér er huglægu líkt við hlutlægt og síðan því hlutlæga við
huglægt á ný. Líking ræður ríkjum. Útskýrðu þetta.
2. Hér er persónugerving áberandi ásamt líkingu. Útskýrðu.
3. Fjórar ósamstæðar myndir? Sjáðu myndirnar fyrir þér.
4. Fyrst tvær "einfaldar" myndir. Sérkennileg
litanotkun. Svo eitt erindi með kaldhæðri íróníu Steins. Hvernig er hægt að
túlka ljóðið og þá einkum síðasta erindi ljóðsins með hliðsjón af þeim
tveimur fyrri?
5. Ekki sérstaklega bjartsýnt ljóð eða hvað? Hvaða
tilfinningu er mælandinn að lýsa og hvernig birtast þær í myndmálinu?
6. Í fyrsta erindi er myndhverfing áberandi. Í öðru og þriðja
erindi er persónugerving og líking. Hvers konar lífstilfinningu eða upplifun
birtir ljóðið?
Verkefni: Jón úr Vör
Vetrardagur (165)
Síðasta erindi er á vissan hátt endurtekning á því fyrsta. En
hvað er öðruvísi?
Vegur er algengt tákn fyrir lífshlaupið. Og brekkur geta
táknað erfiðleika. Hvers vegna er vegurinn svellaður í byrjun og lokin og
hvers vegna ganga þeir á vegbrúninni í fyrsta erindi en á miðri götu í því
síðasta?
Nútímaljóðskáld notfærðu sér oft grafískt útli til að
undirstrika áhersluatriði líkt og eldri skáld notuðu rím, ljóðstafi og
hrynjandi. Þetta birtist sterkast í fjórða til sjötta erindi. Skoðaðu það.
Hvers vegna breytist drengurinn úr litlum kút í smávaxinn
mann í lok ljóðsins?
Kolavinna
Mælandinn í Þorpinu er oft eldri maður sem rifjar upp æsku
sína í sjávarþorpi þar sem hann ólst upp hjá fóstra sínum og ávarpar hann
sitt yngra sjálf með persónufornafninu þú. Hversdagsleikinn er ráðandi.
Fólkið býr við bág kjör, stritar, en yfir lífinu er ákveðin hógværð, fegurð
og virðing. Hvernig birtist þetta í Kolavinnu?
Ekki er mikið myndmál í Þorpinu. En nokkrum myndum bregður
fyrir í Kolavinnu. Hverjar eru þær og nú er fyrst og fremst spurt um líkingar
og persónugervingar?
Módernistar /
atómskáld
Verkefni: Sigfús
Daðason
II (189)
- Hvers vegna
segir mælandinn sífellt færri orð? Hvernig fellur þetta að auglýsinga-
og kjaftasamfélagi nútímans þar sem orð eru í sífelldri gengisfellingu?
- Berðu ljóð
Sigfúsar, „II“, saman við ljóð Þuríðar Guðmundsdóttur,
„Orð“ (332 – 333). Hvað er líkt og ólíkt með þessum
ljóðum?
Verkefni: Hannes
Sigfússon og Stefán Hörður Grímsson
Skoðaðu ljóð Hannesar Sigfússonar, „III“(171-172)
og ljóð Stefáns Harðar Grímssonar, „Svartálfadans“ (175). Hvað er
sameiginlegt með þessum ljóðum? – Þetta eru torskilin kvæði en gott að
reyna sig á þeim.
Verkefni: Stefán
Hörður Grímsson
Vetrardagur 175
Þetta er gott ljóð til að skoða myndmál samanber stílfræðina.
Persónugervingar og myndhverfingar eru ráðandi. Skráðu þær niður. Sjáðu fyrir
þér vetrardaginn og veltu fyrir þér hvort lokaerindið feli í sér víðtækari
merkingu.
Enn þjóðleg rómantík
þrátt fyrir módernisma, hefðbundin yrkisefni en endurnýjun forms víða fyrir
áhrif módernismans
Verkefni: Jón Helgason
Í vorþeynum (129)
Hvað táknar „hafrekið sprek á annarlegri strönd“
í ljóðinu?
- Hvað tákna
„krækilyng“ og „gamburmosi“ og „aldintré
með þunga og frjóa grein“?
- Hver er
„hinn rammi safi“?
- Skýrðu
merkingu lokalínanna.
Það var eitt kvöld
(130)
Berðu ljóðið saman við ljóð eftir Guðmund Böðvarsson sem
heitir „Rauði steinninn“ (124). Rökstyddu að ljóðin tvö hafi sama
þema.
Verkefni: Snorri
Hjartarson
- Nefndu dæmi
um litanotkun í „Þjóðlagi“. Hvernig tengjast litirnir anda
kvæðisins?
- Segðu í
nokkrum orðum frá því um hvað „Þjóðlag“ er (túlkun).
Athugaðu vel tákn og titil ljóðsins.
- Skoðaðu
ljóðið „Í kirkjugarði“ (154) og berðu saman við samnefnt
ljóð Steins Steinars (102). Hvað er líkt og hvað er ólíkt?
- Athugaðu
hvort þú finnur stuðlasetningu í ljóðinu „Ég heyrði þau
nálgast“, og nefndu dæmi.
- Athugaðu
stílbragðið endurtekningu. Og í hvaða sögu úr Biblíunni er vísað?
Verkefni: Hannes
Pétursson (193 – 195)
Fjallaðu um myndmál og náttúru í þessum ljóðum Hannesar:
„Dveljum ekki“ (193), „Bláir eru dalir þínir“ (194),
„Ofan byggðar“ (195).
Hvernig er nútíð og fortíð blandað saman í Ofan byggðar?
Verkefni: Þorsteinn
frá Hamri (220 – 223)
Um hvað fjallar ljóðið
„Liðsinni“?
Nefndu dæmi um háð í ljóðinu.
Berðu „Liðsinni“ saman við ljóðið
„Öryggi“ (341) eftir Ingibjörgu Haraldsdóttur.
Skáldsagna- og
smásagnahöfundar
Verkefni: Ásta
Sigurðardóttir
Gatan í rigningu 177
Sögurnar urðu myndrænni og meira um stíltilþrif sem minna á
ljóðmál. Hinn boðandi tónn raunsæisins vék fyrir frjálsu flugi ímyndunarinnar
og sögurnar snúast meira um hugarástand og sálarlíf sögupersónu en lýsingu á
stéttarlegri stöðu hennar. Hvernig á þetta við sögu Ástu?
Verkefni: Svava
Jakobsdóttir
Í draumi manns
(334-339)
Framlag Svövu til nútímabókmennta á sjöunda áratugnum og
síðar var ekki hvað síst að skrifa blanda saman femínísku sjónarhorni og
furðusögum. Konan er oftast miðpunktur sögunnar og til að fá lesandann til að
hugsa er atburðarásin blandin furðum.
Hvernig túlkar þú:
- húsgögnin í
stíl Loðvíks fjórtánda?
- japönsku
mottuna og hljóðfærið?
- klæðnað
eiginkonunnar í anda 1001 nætur?
- rykið?
- brúðarkjólinn?
Hvernig túlkar þú niðurlag sögunnar?
Hvert er hlutverk móðurinnar í sögunni?
Berðu saman væntingar brúða og brúðguma til hjónabands í sögu
Svövu og sögu Ólafar á Hlöðum, „Hjálpinni“ (33 – 35).
Hvernig er brúðkaupskvöldinu / -nóttinni lýst í þessum sögum?
Verkefni: Jakobína Sigurðardóttir
Lífshætta (262
– 266)
- Mælandinn og
gesturinn hafa breyst. Lýstu Stínu og Önnu og ólíkum lífsviðhorfum
þeirra. Hvor hefur breyst meira og á hvaða veg?
- Jakobína var
vel þekkt sem andstæðingur hers á Íslandi. Hvernig birtist það í sögunni?
Og í hverju felst lífshættan?
- Hvers vegna
er mælandi sögunnar svona óöruggur? Hvers vegna finnst henni verra að
eiginmaðurinn er ekki til staðar?
- Lýstu
frásagnarhætti sögunnar.
- Hver er
boðskapur sögunnar?
|
