Ísl 303
Ísl 303 Handrit og efni Bragarhættir Að lesa eddukvæði Hávamál Völuspá		Hávamál Samantekt vísna kvæðisins Samantekt vísna kvæðisins Gestrisni: Áður [menn] gangi fram skyli skoðast um og skyggnast um allar gáttir/dyragátt því að óvíst er að vita hvar óvinir sitja á fleti/rúmi fyrir. gáttir/dyragátt, bil milli dyrastafs og hurðar 2. Gefendur heilir, gestur er inn kominn, hvar skal sjá/sá sitja? Sá[gestur] er mjög bráður/bráðlátur er skal freista frama síns / freista gæfu sinnar á *bröndum/eldiviðarstafla/eldibrandar. *Ef menn stóðu upp á eldiviðarstaflanum var eins og þeir væru á leiksviði og gátu þar freistað gæfunnar, kannað viðtökur og viðmót þeirra sem inni voru og sýnt hvern mann þeir höfðu að geyma. 3. Þeim [manni] sem inn er kominn og kalinn á kné er þörf elds. Þeim manni er/sem hefur um fjall farið er þörf matar og *voða/klæða. *voðir voru venjulega úr vaðmáli til forna. 4. Þeim [manni] er til [kvöld]verðar kemur er þörf vatns [til handþvottar], þerru/handþurrku og þjóðlaðar/aðlaðandi móttökur allra, ef hann mætti geta sér orðs/fá samræður og endurþögu/þögn þegar hann, gesturinn, vill tala. 5. Þeim [manni] er þörf vits er víða ratar/ferðast [um heiminn], dælt/auðvelt er heima hvað/allt. Sá verður að augabragði/verður fyrir háðslegum augngotum er ekki kann/er heimskur og með snotrum/vitrum mönnum situr. 6. Maður skyli-t/skyldi ekki hræsinn/hrósandi að hyggjandi/yfir vitsmunum sinni heldur gætinn að geði/orðvar, varkár í orðum. Þá er horskur/ vitur og þögull kemur til heimisgarða/á heimili [í heimsókn] verður vörum/varkárum [manni] sjaldan [á] víti/vítavert athæfi því að óbrigðugra/óbrigðulli vin fær maður aldrei en mikið mannvit/dómgreind. óbrigðull = sá sem bregst ekki 7. Hinn vari/varkári gestur þegir þunnu hljóði er til [máls]verðar kemur, hann hlýðir [með] eyrum , skoðar [með] augum, hver fróðra [manna] nýsist/njósnar svo fyrir [sér]. 8. Hinn/Sá er sæll er sér getur/fær lof og líknstafi/gott umtal meðan lifir. Það er ódælla/erfiðara við það að eiga er maður eiga skal í annars brjóstum. 9. Sá [maður] er sæll er á lof og vit meðan [hann] lifir. Maður hefur oft þegið ill ráð úr brjóstum annars. 10. Vitsmunir: Betri byrði ber-at/ber- ekki maður að brautu/lífsleiðinni en sé mannvit mikið. Það þykir auði betra í ókunnum stað, slíkt/mannvitið er vera/íverustaður volaðs/einmana [manns]. 11. Betri byrði ber-at maður að brautu/lífsleiðinni en sé mannvit mikið. Hann vegur-a/ = ber-at verra veg[ar]nest[i] að velli/lífsvellinum en sé ofdrykkja öls. 12. Hófsemin: Öl er-a svo gott alda sonum/mönnunum sem [þeir] gott kveða/segja. Því að gumi/maður veit færra til síns geðs er fleira drekkur. 13. Óminnishegri heitir sá [fugl] er þrumir/hímir, hanga, voka yfir öldrum/víninu, hann stelur geði guma. Ég var fjötraður í fjöðrum þess fugls í garði Gunnlaðar [Suttungsdóttur]. 14. Ég varð ölur/ölvaður, varð ofurölvi að [heimili] ins/hins fróða Fjalars. Því er öldur/vín best að hver gumi/maður heimtir aftur sitt geð. 15. Þjóðans barn/mannfólkið skyli vera vígdjarft/djarft til víga og þagalt/þögult og hugalt/athugult. Hver gumna/manna skyli glaður og reifur/kátur uns sinn bíður bana. 16. Ósnjallur maður hyggst ey/æ munu lifa ef hann varast við víg. En elli gefur honum engi frið þótt geirar/spjót gefi honum [grið]. 17. Afglapi/reginfífl kópir/gónir er til [heim]kynnis kemur, hann þylst um/talar mikið eða þrumir/hímir þegjandi,hangsar. Ef hann getur *sylg/drykk er allt þá senn, uppi er þá geð guma. *sylgur = drykkur til að svolgra = vín, bjór geð manns er uppi = hann er í góðu skapi, kjaftar á honum hver tuska, aldeilis uppi á honum typpið. 18. Sá einn veit er víða hefur ratað/ferðast og hefur farið um fjöld[a mörg lönd] hverju geði hver gumna/manna stýrir ef sá/guminn er vitandi vits. stýra geði = vera skapi farinn 19. Framkoma í veislum. Maður haldi-t/haldi-ekki á keri, drekki þó að hófi mjöð, mæli þarft eða þegi; engi maður vár þig /álasar þér þess ókynnis/ókurteisi, ókunnátta (í mannasiðum) að þú gangir snemma að sofa. haldi-t = haldi ekki 20. Gráðugur halur/maður etur sér aldurtrega/etur sig í hel nema sér geðs viti; magi fær oft heimskum manni hlægis/athlægis er [hann] kemur með horskum/svinnum/snjöllum. eta sér aldurtrega = eta sig í hel, aldurtregi = dauði, vita sér geðs = hafa stjórn á geði sínu fá einhverjum hlægis = vekja einhverjum hlátur 21. Hjarðir það vitu/vita [hve]nær þær heim skulu og ganga þá af grasi en ósvinnur maður kann æva-gi/aldrei mál maga síns/kann sér ekki magamál. kann æva-gi = kann (sér ) aldrei = aldrei á ævinni 22. Vesall maður og illa skapi [farinn] hlær að hvívetna. Hitt-ki/hitt ekki hann veit er hann vita þyrfti að hann er-a/er ekki vamma/lasta vanur/laus við. vanur vamma = vammlaus; vömm = skömm vanur = sviptur sbr. vanaður/geldur / án 23. Ósvinnur maður vakir allar nætur og hyggur að hvívetna. Þá er móður/þreyttur er að morgni kemur, allt er víl/áhyggja sem var. víl = áhyggja 24. Ósnotur maður heldur alla viðhlæjendur vera sér vini. Hann finnur hitt-ki/hitt ekki ef hann með snotrum situr að þeir lesi/tali um hann fár. lesa fár um einhvern = tala hættulega illa um einhvern / baktala 25. Ósnotur maður hyggur alla viðhlæjendur vera sér vini. Þá [hann] finnur það er að þingi kemur að hann á [sér] fáa formælendur. 26. Ósnotur maður þykist allt vita ef hann á sér veru/íverustað í vá/hætta. Hitt-ki hann veit hvað hann skal við kveða/segja/svara ef firar/menn freista/reyna [vit] hans. 27. [Þegar] ósnotur maður kemur með aldir/innan um menn það er best hann þegi. Engi það veit að hann ekki kann nema hann mæli til/of margt. Veit-a maður sá sem vætt-ki/ekkert veit þótt hann mæli til/of margt. öld ft. aldir = menn 28. Sá þykist fróður er fregna kann/spyrja frétta og segja hið sama/segja fréttir. Ýta synir/menn megu eyvitu/aldrei leyna því er gengur um guma. 29. Sá er æv-a/aldrei þegir mælir ærna/mikla staðlausu stafi/vitleysu. Hraðmælt tunga/kjaftaskur gelur/galar, blaðrar sér oft ógott nema haldendur/taumhaldsmenn eigi. gala sér ógott = blaðra sér vandræði 30. Maður skal-a annan [mann] hafa að augabragði/skopast aðmeð augngotum þótt [maður] komi til kynnis/heimkynna annarra. Margur þykist þá fróður ef hann er-at freginn/spurður spjörunum úr og nái/nær þruma/híma þurrfjallur / þurrskinnaður /ósveittur. Fjallur er lo. af nafnorðinu fell/sbr. bókfell sem merkir bókaskinn, þurrfjallur er þá þurrskinnaður. Sá svitnar ekki sem ekki er þaulspurður. 31.Gestur, að gesti hæðinn, sá er flótta tekur þykist fróður. Sá er um [máls]verði glissir/flissar veit-a görla/gjörla,vel þótt hann glami/fíflast með látum með grömum/reiðum mönnum. 32. Margir gumnar/menn eru-st/eru hver öðrum gagnhollir en vrekast/deila að [máls]virði/málsverði. það/=deilur við matborð róg aldar/deilur milli manna mun æ vera, órir/deilir gestur við gest. vrekast/deila að [máls]virði = deilur við matborð munu æ vera 33. Maður skyli oft fá [morgun]verðar árliga/snemma, árla nema til kynnis komi; [gesturinn] situr og snópir/snapar og lætur sem sólginn/svangur sé og kann fregna að fáu. 34. Afhvarf/hverfa af leið, krókur mikið er til ills vinar þótt á brautu búi en til góðs vinar liggja gagnvegir/greið leið þótt hann sé firr/fjarri farinn. afhvarf = hverfa af leið, snúa af leið, leggja lykkju á leið sína 35. [Maður] skal ganga [burt], skal-a gestur vera ey/ætíð í einum stað; ljúfur verður [manni] leiður ef [hann] situr lengi á annars fletjum/rúmbálki. 36. Bú er betra þótt lítið sé, halur er heima hver; þótt tvær geitur eigi og *taugreftan sal, það er þó betra en bæn/betl. Halur er heima hver = maður er alténd húsbóndi á eigin heimili þót lítið sé. *taugreftur salur er salur með taugum eða tágum í stað rafta eða sperra, fátæklegt, lágreist hús 37. Bú er betra þótt lítið sé, halur/maður er heima hver; þeim [manni] er blóðugt hjarta er biðja skal sér matar í hvert mál/máltíð. Manni er blóðugt hjarta = manni svíður og sárnar að 38. Varkárni á ókunnum stað: Maður skal-a/skal ekki ganga feti framar vopnum sínum á velli, því að óvíst er að vita [hve]nær guma/manni verður þörf geirs/spjóts á vegum út 39. Eg fann-[e]k-a/ Ég fann ég ekki svo mildan/örlátan mann eða matargóðan að ei væri þegið að þiggja [af hinum örláta] eða [eg fann-ek-a] svo-gi/svo-ekki glöggvan/ nískan mann að [hinum níska] séu leið laun ef hann þægi. 40. Njóttu eigna þinna sjálfur: Maður skyli-t/skyldi ekki þola þörf/skort fjár síns er fengið/aflað hefur. [Maður] sparir oft [handa] leiðum/leiðinlegum það sem maður hefur ætlað ljúfum [manni], margt gengur verr en [mann] varir/maður ætlar. 41. Vináttan: Vinir skulu gleðjast/gleðja hvor annan vopnum og voðum/klæðum, *það er á þeim sjálfum sýnst/sýnilegast. Viðurgefendur- og endurgefendur eru-st/eru hvor öðrum lengst vinir ef það bíður að verða vel/ef vináttan verður góð með tímanaum. *það = vopn og voðir 42. Maður skal vera vinur vin sínum, og gjalda gjöf með gjöf. Höldar/Menn skyli taka hlátur við hlátri en [gjalda] lausung/ótryggð með lygi. 43. Maður skal vera vinur vin sínum, þeim/honum og þess vin/vini hans. En engi maður skyli vera vinur vinar óvinar síns. 44. Veiztu ef þú vin átt þann er þú trúir vel og þú vilt af honum gott geta/hafa gagn af vináttunni, geði skaltu við hann blanda og gjöfum skipta, fara að finna [hann] oft. 45. Ef þú átt annan [vin] þann er þú illa trúir og þér er grunur að hans geði - fagurt skaltu við hann mæla en hyggja flátt/svikult og gjalda honum lausung/ótryggð [hans] við/með lygi. 46. Það er enn um þann [að segja]er þú illa trúir og þér er *grunur að hans geði - hlæja skaltu við þeim [vini] og *mæla þér [þvert] um hug; glík skulu gjöld/laun [þín] gjöfum [hans]. *vera grunur að geði einhvers = gruna einhvern um græsku *mæla sér þvert um hug = segja allt annað en maður meinar, ljúga blákalt upp í opið geð hins illa vinar 47. Ungur var ég forðum, fór ég einn saman, þá varð ég villur vega; ég þóttist auðigur er ég annan mann fann/kynntist félaga, maður er manns gaman. 48. Mildir, fræknir menn lifa best, þeir ala sjalda [með sér ] sút/sorg, ógleði. En ósnjallur maður uggir/hræðist hotvetna/hvívetna, glöggur/nískur [maður] sýtir/ógleðst æ við gjöfum. 49. Ég gaf voðir mínar/fatnað minn tveim trémönnum að velli/á lífsvellinum. Það þóttust rekkar/menn er þeir *rift/klæði höfðu [fengið]; neiss/hneisufullur er nökkvinn/nakinn halur/maður. *rift = reifar, sbr. reifabarn 50. Þöll/tré, (þollur) sú er stendur á þorpi/bersvæði hrörnar, hlýr-at/hlúir ekki að henni börkur né barr. Svo er sá maður er mann-gi/enginn maður ann, hvað skal hann lengi lifa? 51. Friður/vinátta brennur eldi heitari með illum vinum fimm daga en þá er hinn sétti [dagur vináttunnar] kemur slokknar [hún] og versnar allur vinskapur. 52. Mikið eitt skal-a manni gefa, oft kaupir/útvegar maður sér lof í litlu/fyrir lítið. Ég fékk mér félaga/eignaðist vin með hálfum [brauð]hleif og höllu [drykkjar]keri. Hálfur brauðhleifur/-biti og hallt drykkjarker/ hallandi svo lítið er í kerinu að það sést ekki nema halla því 53. Vitsmunir: Geð/skaplyndi guma eru lítilla sanda og lítilla sæva/ekki rismikil eða menn eru ekki stórhuga. Því allir menn urðu-t jafnspakir; hálf er öld hvar/ hvarvetna eru menn hálfir að vitsmunum, nóg er af vitleysingunum. Þessi vísa fjallar um það að ekki er stórstreymt alls staðar í mannssálinni, alls staðar eru menn hálfir að vitsmunum. Ef vísunni væri snúið við væri sagt: Stórra sanda og mikilla sæva, geðstórir eru gumar, því allir menn urðu ekki jafnspakir, heil er öld víða. 54. Hver manna skyli meðalsnotur/meðalvitur, æva/aldrei sé [maður] til/of snotur. Þeim fyrða/mönnum er fegurst að lifa er vel margt vita. 55. Hver manna skyli meðalsnotur/meðalvitur, æva/aldrei sé [maður] til/of snotur. Því að hjarta snoturs manns verður sjaldan glatt ef sá er alsnotur er á. 56. Hver manna skyli meðalsnotur/meðalvitur, æva/aldrei sé [maður] til/of snotur. Engi [maður] viti örlög sín fyrir[fram], þeim [mönnum] er sorglausastur sefi/hugur. sbr. sefasýki = hugsýki, geðveiki 57. Mannblendni: Brandur af brandi brennur unz brunnin er, funi/eldur kveikist af funa. Maður verður kunnur manni að máli/með samræðum en [maður] verður til/of dælskur/feiminn af því [að vera] dulur. 58. Verkhyggni: Sá er vill hafa fé eða fjör/líf annars skal árla/snemma rísa. Liggjandi úlfur getur/fær sjaldan lær/bráð né [fær] sofandi maður sigur. 59. Ár skal rísa sá er á yrkjendur/verkamenn fáa og ganga síns verka á vit/til starfa. Margt dvelur þann er um morgun sefur. Hálfur auður er[kominn]und[ir] hvötum/röskleika eða hvötum manns. ganga á vit einhvers = ganga til fundar við einhvern 60. sleppa 61. Framkoma og sjálfsöryggi: Þveginn og mettur/saddur ríði maður að þingi þótt hann sé-t/sé ekki væddur/klæddur til/of vel. Skúa/skóa [sinna] og bróka/buxna skammist* engi maður né heldur hests síns þótt hafi-t góðan. * skammist = skammast sín fyrir 62. Örn snapir og gnapir/mænir sníkjulega á aldinn mar/sjó er til sævar kemur. Svo er maður er með *mörgum kemur og á formælendur fáa. *koma með mörgum = vera meðal marga – í fjölmenni 63. Hver fróðra [manna] er heitinn/kallaður vill horskur/vitur skal fregna og segja [fréttir]. Einn [maður] [má] vita né annar skal , þjóð veit ef þrír eru [vita, saman um vitneskju]. 64. Völd í hófi: Hver ráðsnotra/viturra valdsmanna skyli hafa ríki sitt í hófi. Hann [sá ráðsnotri] finnur það þá er með fræknum/röskum kemur að engi er einna hvatastur/lang röskastur. 65. Maður getur oft gjöld þeirra orða er maður öðrum segir. 66. Í gestaboði: Ég kom mikils til/of snemma í marga staði en til/of síð í suma [staði]. Öl var drukkið [sums staðar] (ég var of seint á ferð) en en sumt var ólagað (ég var of snemma á ferð). Sjaldan hittir leiður/leiðinlegur maður í lið/á rétta stund og stað. Lið er liðamót og er þetta líking úr máli þeirra sem úrbeina kjöt. 67. Hér og hvar mundi mér heim boðið ef ég þyrft-a-g /þyrfti ekki ég mat á málun-gi/málum = máltíðum. Eða ef tvö læri héngju að [heimili] hins tryggva vinar þar er eg hafða eitt etið. 68. Heilsa og vellíðan: Eldur er bestur með ýta sonum/manna sonum og sólarsýn. [Best er einnig] ef maður náir hafa heilindi/heilsu sitt án við löst/lesti að lifa. 69. Maður er-at/er ekki alls vesæll þótt hann sé illa heill, sumur er af sonum sæll, sumur af frændum, sumur af fé ærnu, sumur af verkum vel/góðum. 70. Bretra er lifðum en sé ólifðum [betra er að vera lifandi en dauður]. Ey/ætíð getur kvikur [ maður] /lifandi[maður] kú. Ég sá eld brenna upp [eigur] fyrir auðgum manni en hann var dauður úti fyrir dyrum. 71. Haltur ríður hrossi, hjörð rekur handarvanur/án handar, daufur/heyrnarlaus vegur/berst og dugir, blindur er betri en brenndur sé, mann-gi/enginn maður nýtur nás/dauðs manns. 72. Framhaldslífið: Sonur er betri [en enginn sonur] þótt síð sé alinn eftir genginn/látinn guma. Bautarsteinar/höggnir minnisvarðar standa sjaldan nær brautu nema niður/afkomandi reis að nið/afkomanda. 73. Varkárni: Tveir eru eins/sama herjar, tunga er höfuðsbani/óvarkárorð kosta mann lífið. Mér er væni/von handar [með vopn] í hvern héðin/skinnfeld. 74. Speki úr ýmsum áttum: Sá er nesti trúir/treystir á verður feginn nótt [- þá gengur ekki á nestið]. Skipsrár eru skammar. Haustgríma/haustnótt er hverf/hverful. Á fimm dögum viðrir fjöld/er fjölbreytt veður - en meir á mánuði! veðrið er enn fjölbreyttara á mánuði en fimm dögum!! 75. Hinn/sá veit-a/veit ekki, sá er vætt-ki/ekkert veit, margur verður af aurum api. [Einn] maður er auðugur, annar óauðugur - þann vár/löst skyli-t/skyldi ekki vítka./álasa [fyrir eða víta mann fyrir]. 76. Deyr fé og deyja frændur, deyr sjálfur hið sama/einnig. En orðstír deyr aldrei hveim/þeim manni er sér góðan getur. 77. Ég veit einn [dóm/orðspor/orðstír] er aldrei deyr - dómur um dauðan hvern. 1. Áður [menn] gangi fram skyli skoðast um og skyggnast um allar gáttir því að óvíst er að vita hvar óvinir sitja á fleti fyrir. 2. Gefendur heilir, gestur er inn kominn, hvar skal sá sitja? Sá[gestur] er mjög bráður/bráðlátur er skal freista frama/ freista gæfunnar síns á bröndum/eldiviðarstafla/eldibrandar. 3. Þeim [manni] sem inn er kominn og kalinn á kné er þörf elds. Þeim manni er/sem hefur um fjall farið er þörf matar og voða. 4. Þeim er til [kvöld]verðar kemur er þörf vatns, þerru og þjóðlaðar/aðlaðandi móttökur allra, ef hann mætti geta sér orðs/fá samræður og endurþögu/þögn þegar gesturinn vill tala. 5. Þeim er þörf vits er víða ratar, dælt er heima hvað. Sá verður að augabragði/verður fyrir háðslegum augngotum er ekki kann/er heimskur og með snotrum/vitrum situr. 6. Maður skyli-t/ekki hræsinn/hrósandi að hyggjandi/vitsmunir sinni heldur gætinn að geði. Sjalda verður vörum [manni] [á] víti/vítavert athæfi því að óbrigðugra/óbrigðulli vin fær maður aldrei en mikið mannvit/dómgreind. óbrigðull = sá sem bregst ekki 7. Hinn vari/varkári gestur þegir þunnu hljóði er til [máls]verðar kemur, hann hlýðir [með] eyrum , skoðar [með] augum, hver fróðra [manna] nýsist/njósnar svo fyrir [sér]. 8. Hinn/Sá er sæll er sér getur/fær lof og líknstafi/gott umtal meðan lifir. Það er ódælla við það að eiga er maður eiga skal í annars brjóstum. 9. Sá [maður] er sæll er á lof og vit meðan [hann] lifir. Maður hefur oft þegið ill ráð úr brjóstum annars. 10. Betri byrði ber-at maður að brautu/lífsleiðinni en sé mannvit mikið. Það þykir auði betra í ókunnum stað, slíkt/mannvitið er vera/ívera volaðs [manns]. 11. Betri byrði ber-at maður að brautu/lífsleiðinni en sé mannvit mikið. Hann vegur-a/ber-at verra veg[ar]nest[i] að velli/lífsvellinum en sé ofdrykkja öls. 12. Öl er-a svo gott alda sonum/mönnunum sem [þeir] gott kveða/segja. Því að gumi/maður veit færra til síns geðs er fleira drekkur. 13. Óminnishegri heitir sá [fugl] er þrumir/hímir yfir öldrum/víninu, hann stelur geði guma. Ég var fjötraður í fjöðrum þess fugls í garði Gunnlaðar [Suttungsdóttur]. 14. Ég varð ölur/ölvaður, varð ofurölvi að [heimili] hins fróða Fjalars. Því er öldur/vín best að hver gumi/maður heimtir aftur sitt geð. 15. Þjóðans barn/mannfólkið skyli vera vígdjarft/djarft til víga og þagalt/þögult og hugalt/athugult. Hver gumna skyli glaður og reifur/kátur uns sinn bíður bana. 16. Ósnjallur maður hyggst ey/æ munu lifa ef hann varast við víg. En elli gefur honum engi girð þótt geirar/spjót gefi honum [grið]. 17. Afglapi kópir/gónir er til [heim]kynnis kemur, hann þylst um/tala mikið eða þrumir/hímir. Ef hann getur *sylg/drykk allt er þá senn, uppi er þá geð guma. *sylgur = drykkur til að svolgra = vín, bjór geð manns er uppi = hann er í góðu skapi, kjaftar á honum hver tuska, aldeilis uppi á honum typpið 18. Sá einn veit er víða hefur ratað og hefur farið um fjöld[a mörg lönd] hverju geði hver gumna stýrir ef sá/guminn er vitandi vits. stýra geði = vera skapi farinn 19. Framkoma í veislum. Maður haldi-t á keri, drekki þó að hófi mjöð, mæli þarft eða þegi; engi maður vár þig /álasar þér þess ókynnis/ókurteisi að þú gangir snemma að sofa. haldi-t = haldi ekki 20. Gráðugur halur/maður etur sér aldurtrega/etur sig í hel nema sér geðs viti; magi fær oft heimskum manni hlægis/athlægis er [hann] kemur með horskum/svinnum/snjöllum. eta sér aldurtrega = eta sig í hel, aldurtregi = dauði, fá einhverjum hlægis = vekja hlátur 21. Hjarðir það vitu/vita [hve]nær þær heim skulu og ganga þá af grasi en ósvinnur maður kann æva-gi mál maga síns/kann sér ekki magamál. kann æva-gi = kann (sér ) aldrei = aldrei á ævinni 22. Vesall maður og illa skapi [farinn] hlær að hvívetna. Hitt-ki hann veit er hann vita þyrfti að hann er-a vamma vanur. vanur vamma = vammlaus; vömm = skömm vanur =sviptur sbr. vanaður/geldur / án 23. Ósvinnur maður vakir allar nætur og hyggur að hvívetna. Þá er móður er að morgni kemur, allt er víl sem var. víl = áhyggja 24. Ósnotur maður heldur alla viðhlæjendur vera sér vini. Hann finnur hitt-ki ef hann með snotrum situr að þeir lesi um hann fár. lesa fár um einhvern = tala hættulega illa um einhvern 25. Ósnotur maður hyggur alla viðhlæjendur vera sér vini. Þá [hann] finnur það er að þingi kemur að hann á [sér] fáa formælendur. 26. Ósnotur maður þykist allt vita ef hann á sér veru/íverustað í vá. Hitt-ki hann veit hvað hann skal við kveða/segja/svara ef firar/menn freista/reyna [vit] hans. 27. [Þegar] ósnotur maður kemur með aldir/innan um menn það er best hann þegi. Engi það veit að hann ekki kann nema hann mæli til/of margt. Veit-a maður sá sem vætt-ki/ekkert veit þótt hann mæli til/of margt. 28. Sá þykist fróður er fregna/spyrja frétta kann og segja hið sama/segja fréttir. Yta synir/menn megu eyvitu/aldrei leyna því er gengur um guma. 29. Sá er æv-a/aldrei þegir mælir ærna staðlausu stafi. Hraðmælt tunga/kjaftaskur gelur sér oft ógott nema haldendur/taumhaldsmenn eigi. gala sér ógott = blaðra sér vandræði 30. Maður skal-a annan hafa að augabragði/skopast að þótt [maður] komi til kynnis/heimkynna annarra. Margur þykist þá fróður ef hann er-at freginn/spurður spjörunum úr og nái/nær þruma/híma þurrfjallur/þurrskinnaður/ósveittur. Fjallur er lo. af nafnorðinu fell/bókfell sem merkir skinn, þurrfjallur er þá þurrskinnaður. Sá svitnar ekki sem ekki er þaulspurður. 31.Gestur, að gesti hæðinn, sá er flótta tekur þykist fróður. Sá er um verði glissir/flissar veit-a görla þótt hann glami/fíflast með grömum/reiðum. 32. Margir gumnar eru-st/eru hver öðrum gagnhollir en vrekast/deila að [máls]virði. það/=deilur við matborð róg aldar/deilur milli manna mun æ vera, órir/deilir gestur við gest. vrekast/deila að [máls]virði = deilur við matborð munu æ vera 33. Maður skyli oft fá [morgun]verðar árliga nema til kynnis komi; [gesturinn] situr og snópir/snapar og lætur sem sólginn/svangur sé og kann fregna að fáu. 34. Afhvarf mikið er til ills vinar þótt á brautu búi en til góðs vinar liggja gagnvegir þótt hann sé firr/fjarri farinn. afhvarf = hverfa af leið, snúa af leið 35. [Maður] skal ganga [burt] skal-a gestur vera ey/ætíð í einum stað; ljúfur verður [manni] leiður ef [hann] situr lengi á annars fletjum/rúmbálki. 36. Bú er betra þótt lítið sé, halur er heima hver; þótt tvær geitur eigi og *taugreftan sal, það er þó betra en bæn. *taugreftur salur er salur með taugum eða tágum í stað rafta eða sperra, fátæklegt, lágreist hús 37. Bú er betra þótt lítið sé, halur er heima hver; þeim [manni] er blóðugt hjarta er biðja skal sér matar í hvert mál/máltíð. 38. Varkárni á ókunnum stað: Maður skal-a ganga feti framar vopnum sínum á velli, því að óvíst er að vita [hve]nær guma verður þörf geirs/spjóts á vegum út 39. Eg fann-[e]k-a svo mildan/örlátan mann eða matargóðan að ei væri þegið að þiggja [af hinum örláta] eða [eg fann-ek-a] svo-gi glöggvan/ nískan mann að [hinum níska] séu leið laun ef hann þægi. 40. Njóttu eigna þinna sjálfur: Maður skyli-t þola þörf/skort fjár síns er fengið/aflað hefur. [Maður] sparir oft [handa] leiðum/leiðinlegum það sem maður hefur ætlað ljúfum [manni], margt gengur verr en [mann] varir. 41. Vináttan: Vinir skulu gleðjast/gleðja hvor annan vopnum og voðum/klæðum, *það er á þeim sjálfum sýnst/sýnilegast. Viðugefendur- og endurgefendur eru-st lengst vinir ef það bíður að verða vel/ef vináttan verður góð með tímanaum. *það = vopn og voðir 42. Maður skal vera vinur vin sínum, og gjalda gjöf með gjöf. Höldar/Menn skyli taka hlátur við hlátri en [gjalda] lausung með lygi. 43. Maður skal vera vinur vin sínum, þeim/honum og þess vin/vini hans. En engi maður skyli vera vinur vinar óvinar síns. 44. Veiztu ef þú vin átt þann er þú trúir vel og þú vilt af honum gott geta, geði skaltu við hann blanda og gjöfum skipta, fara að finna [hann] oft. 45. Ef þú átt annan [vin] þann er þú illa trúir og þér er grunur að hans geði - fagurt skaltu við hann mæla en hyggja flátt/svikult og gjalda honum lausung/ótryggð [hans] við/með lygi. 46. Það er enn um þann [að segja]er þú illa trúir og þér er grunur að hans geði - hlæja skaltu við þeim [vini] og mæla þér [þvert] um hug; glík skulu gjöld/laun [þín] gjöfum [hans]. 47. Ungur var ég forðum, fór ég einn saman, þá varð ég villur vega; ég þóttist auðigur er ég annan mann fann/kynntist félaga, maður er manns gaman. 48. Mildir, fræknir menn lifa best, þeir ala sjalda [með sér ] sút. En ósnjallur maður uggir/hræðist hotvetna/hvívetna, glöggur/nískur [maður] sýtir/ógleðst æ við gjöfum. 49. Ég gaf voðir mínat tveim trémönnum að velli. Það þóttust rekkar/menn er þeir rift/klæði höfðu [fengið]; neiss/hneisufullur er nökkvinn/nakinn maður. 50. Þöll/tré sú er stendur á þorpi/bersvæði hrörnar, hlýr-at henni börkur né barr. Svo er sá maður er mann-gi/enginn maður ann, hvað skal hann lengi lifa? 51. Friður/vinátta brennur eldi heitari með illum vinum fimm daga en þá er hinn sétti [dagur vináttunnar] kemur slokknar [hún] og versnar allur vinskapur. 52. Mikið eitt skal-a manni gefa, oft kaupir maður sér lof í litlu/fyrir lítið. Ég fékk mér félaga/eignaðist vin með hálfum [brauð]hleif og höllu [drykkjar]keri 53. Vitsmunir: Geð/skaplyndi guma eru lítilla sanda og lítilla sæva/ekki rismikil eða menn eru ekki stórhuga. Því allir menn urðu-t jafnspakir; hálf er öld hvar/ hvarvetna eru menn hálfir að vitsmunum. 54. Hver manna skyli meðalsnotur/meðalvitur, æva sé [maður] til/of snotur. Þeim fyrða/mönnum er fegurst að lifa er vel margt vita. 55. Hver manna skyli meðalsnotur/meðalvitur, æva sé [maður] til/of snotur. Því að hjarta snoturs manns verður sjaldan glatt ef sá er alsnotur er á. 56. Hver manna skyli meðalsnotur/meðalvitur, æva sé [maður] til/of snotur. Engi [maður] viti örlög sín fyrir, þeim [mönnum] er sorglausastur sefi/hugur. 57. Mannblendni: Brandur af brandi brennur unz brunnin er, funi/eldur kveikist af funa. Maður verður kunnur manni að máli/með samræðum en [maður] verður til/of dælskur/feiminn af því [að vera] dulur. 58. Verkhyggni: Sá er vill hafa fé eða fjör/líf annars skal árla rísa. Liggjandi úlfur getur/fær sjaldan lær/bráð né [fær] sofandi maður sigur. 59. Ár skal rísa sá er á yrkjendur/verkamenn fáa og ganga síns verka á vit. Margt dvelur þann er um morgun sefur. Hálfur auður er[kominn]und hvötum/röskleiki eða hvatir. 60. sleppa 61. Framkoma og sjálfsöryggi: Þveginn og mettur ríði maður að þingi þótt hann sé-t væddur/klæddur til/of vel. Skúa [sinna] og bróka skammist engi maður né heldur hests síns þótt hafi-t góðan. 62. Örn snapir og gnapir á aldinn mar er til sævar kemur. Svo er maður er að þingi kemur og á formælendur fáa. 63. Hver fróðra er heitinn vill horskur/vitur skal fregna og segja [fréttir]. Einn vita né annar skal , þjóð veit ef þrír eru [saman um vitneskju]. 64. Völd í hófi: Hver ráðsnotra/viturra valdsmanna skyli hafa ríki sitt í hófi. Hann finnur það þá er með fræknum kemur að engi er einna hvatastur/röskastur. 66. Í gestaboði: Ég kom mikils til snemma í marga staði en til síð í suma [staði]. Öl var drukkið [sums staðar] ( of seint á ferð) en en sumt var ólagað (of snemma á ferð). Sjaldan hittir leiður/leiðinlegur maður í lið/á rétta stund og stað. Lið er liðamót og er þetta líking úr máli þeirra sem úrbeina kjöt. 67. Hér og hvar mundi mér heim boðið ef ég þyrft-a-g mat á málun-gi/málum = máltíðum. Eða ef tvö læri héngju að [heimili] hins tryggva vinar þar er eg hafða eitt etið. 68. Heilsa og vellíðan: Eldur er bestur með ýta sonum og sólarsýn. [Best er einnig] ef maður náir hafa heilindi/heilsu sitt án við löst/lesti að lifa. 69. Maður er-at alls vesæll þótt hann sé illa heill, sumur er af sonum sæll, sumur af frændum, sumur af fé ærnu, sumur af verkum vel/góðum. 70. Bretra er lifðum og sællifðum [en þeim sem lifa vondu lífi]. Ey/ætíð getur kvikur [ maður] /lifandi[maður] kú. Ég sá eld brenna upp [eigur] fyrir auðgum manni en hann var dauður úti fyrir dyrum. 71. Haltur ríður hrossi, hjörð rekur handarvanur, daufur vegur og dugir, blindur er betri en brenndur sé, mann-gi/enginn maður nýtur nás/dauðs manns. 72. Framhaldslífið: Sonur er betri [en enginn sonur] þótt síð sé alinn eftir genginn/látinn guma. Bautarsteinar/minnisvarðar standa sjaldan nær brautu nema niður/afkomandi reis að nið/afkomanda. 73. Varkárni: Tveir eru eins/sama herjar, tunga er höfuðsbani/óvarkárorð kosta mann lífið. Mér er væni/von handar [með vopn] í hvern héðin/skinnfeld. 74. Speki úr ýmsum áttum: Sá er nesti trúir/treystir á verður feginn nótt [- þá gengur ekki á nestið]. Skipsrár eru skammar. Haustgríma/haustnótt er hverf/hverful. Á fimm dögum viðrir fjöld - en meir á mánuði! 75. Hinn/sá veit-a, sá er vætt-ki veit, margur verður af aurum api. [Einn] maður er auðugur, annar óauðugur - þann vár/löst skyli-t vítka/álasa fyrir eða víta mann fyrir. 76. Deyr fé og deyja frændur, deyr sjálfur hið sama/einnig. En orðstír deyr aldrei hveim/þeim manni er sér góðan getur. 77. Ég veit einn [dóm/orðspor/orðstír] er aldrei deyr - dómur um dauðan hvern. © Eiríkur Páll Eiríksson