Útför víkings

heim.gif (185 bytes)

Ein elsta rituð samtímaheimild um siði og trú víkinga er frásögn Ibn  Fadlãns. Hann fór frá Bagdad í Írak árið 921 og kom til Bulgar við Volgu ári seinna. Þar varð hann vitni að útför víkings, líklega sænsks höfðingja

Mér hafði verið sagt að þeir hefðu mikið við þegar foringjar þeirra dæju og væri sjálf líkbrennslan minnsta atriðið. Mér lék mikill hugur á að vita skil á þessu, og svo barst mér til eyrna að einn af höfðingjum þeirra væri dáinn. Þeir lögðu hann í lokaða gröf og í tíu daga, þar til líkklæði hans höfðu verið sniðin og saumuð. Það er þannig, að ef um fátækan mann er að ræða, útbúa þeir handa honum lítið skip, setja hann í það og brenna það. En ef um höfðingja er að ræða, safna þeir saman fé hans og skipta því í þrjá hluta. Þriðjungur þess kemur í hlut fjölskyldu hans, þriðjungur fer í líkklæðin og síðasti þriðjungur í nabidh sem er drukkið þann dag sem ambátt hins látna drepur sig og er brennd með húsbónda sínum.

Við að drekka nabidh bæði nótt og dag missa þeir stjórn á sér. Oft deyja menn með krúsina í hendi. Þegar höfðingi deyr, segja ættingjar hans við þrælana og þjónustufólkið: „Hver vill deyja með honum?“ Þá svarar einhver: „Það vil ég gera.“ Sá sem segir þetta, verður að standa við það og því er ekki hæg að breyta. Þótt hann vildi hætta við fengi hann ekki leyfi til þess.

Þegar maðurinn sem ég hef talað um hér að ofan dó, spurðu þeir þjónustufólk hans: „Hver deyr með honum?“ Ambátt svaraði: „Það geri ég.“ Tveir verðir voru settir til  að gæta hennar og þeir fylgdu henni hvert sem hún fór. Þeir þvoðu henni jafnvel stundum um fæturna með sínum eigin höndum.

Þeir gengu frá málum hans, útbjuggu líkklæðin og gerðu annað sem þurfti. Ambáttin drakk dag hvern og söng, glöð og ánægð.

Þegar sá dagur rann upp þegar brenna átti ambáttina, var ég staddur við fljótið þar sem skipið stóð tilbúið, en það hafði verið dregið á land upp dregið og því komið fyrir á fjórum blökkum sem voru m.a. út khadhantré. Þar hjá höfðu einnig verið reistir fjórir stórir búkkar úr tré. Skipið var síðan dregið áfram þar til það stóð á búkkunum fjórunum. Menn fóru að ganga um og hafa yfir eitthvað sem ég skildi ekki. Hinn látni var áfram í gröfinni, þeir höfðu enn ekki tekið hann þaðan. Þeir komu þar með börur, settu þær í skipið, tjölduðu yfir þær með glitofnum býsönskan silkidúk og komu þar  fyrir koddum úr sama efni.

Þá kom gömul kerling sem nefnd var Engill Dauðans og breiddi þessi tjöld út. Það er hún sem sér um saumaskapinn á líkklæðunum og undirbúningin, og það er hún sem drepur ambáttina. Ég sá að hún var gömul, digur og óhugnanleg í útliti. Þegar þeir komu að gröf mannsins, fjarlægðu þeir jarðveginn ofan af röftunum, þar næst raftana sjálfa og loks tóku þeir hinn látna fram. Hann var í þeim klæðnaði sem hann hafði dáið í. Ég sá að hann var orðinn svartur vegna kuldans í jörðinni. Þeir höfðu látið nabidh, ávexti og tanbur í gröfina. Allt þetta tóku þeir úr. Það var enginlykt af honum, aðeins liturinn hafði breyst. Þeir færðu hann í buxur, stígvél, qurtaq, khaftan úr glitofnum silkidúk með gullhnöppum og húfu úr silkidúk og safalaskinn, og báru hann inn í tjaldið á skipinu. Þar settu þeir hann á teppið, létu kodda í kringum hann til stuðnings, komu með nabidh, ávexti og ilmjurtir, sömuleiðis brauð, kjöt og lauk, sem var látið fyrir framan hann. Síðan komu þeir með hund, skáru hann í tvennt og lögðu í skipið. Þá komu þeir með öll vopn hans og settu þau við hlið hans. Því næst tóku þeir tvo hesta, ráku þá áfram þar til þeir svitnuðu og hjuggu þá síðan með sverði og lögðu kjötið í skipið. Þar á eftir komu þeir með tvær kýr, hjuggu þær einnig og lögðu í skipið. Þá komur þeir með hana og hænu, drápu þau og fleygðu þeim niður í skipið. Þjónustustúlkan sem vildi deyja gekk á milli tjaldanna.  Sérhver tjaldeigandi hafði samfarir við hana og sagði við hana: „Segðu húsbóndaa þínum að þetta hafi ég gert af kærleik til hans.“

Síðdegis á föstudegi tóku þeir ambáttina með sér að fyrirbæri sem þeir höfðu útbúið og líktist dyraumbúnaði. Hún steig upp á hendur mannanna sem hófu hana upp á þennan dyraumbúnað og hún sagði nokkur orð. Þá létu þeir hana niður, lyftu henni síðan upp í annað skipti og hún gerði það sama. Þeir settu hana aftur niður, lyftu henni upp í þriðja skipti og enn gerði hún eins. Þar á eftir réttu þeir henni hænu sem hún hjó höfuðið af henni og kastaði því burt. Þeir tóku hænuna og fleygðu henni niður í skipið. Ég spurði túlkinn hvað ambáttin hefði sagt og hann útskýrði: Í fyrsta skipti sem þeir lyftu henni upp sagði hún: „Ég sé húsbónda minn sitja í sæluríkinu, sem er fagurt og grænt. Með honum eru aðrir menn og unglingar og hann kallar á mig, leiðið mig því til hans.“ Þeir leiddu hana síðan að skipinu og hún tók af sér armbönd sín tvö og afhenti þau gömlu kerlingunni sem kölluð var Engill Dauðans og var sú sem átti að drepa hana. Hún tók af sér ökklahringi sína tvo og afhenti þá tveimur ungum stúlkum, sem þjónuðu henni og voru dætur þeirrar sem gekk undir nafninu Engill Dauðans. Síðan lyftu þær henni upp í skipið en létu hana ekki fara inn í tjaldið. Þá komu mennirnir og höfðu með sér skildi og tréstafi og þeir réttu henni bikar af nabidh. Hún söng og drakk það. Túlkurinn útskýrði fyrir mér: „Þannig kveður hún vinkonur sínar.“ Þá var henni færður annar bikar. Hún tók hann og söng lengi, á meðan gamla kerlingin hvatti hana til að drekka úr bikarnum og ganga inn í tjaldið, þar sem húsbóndi hennar var. Ég tók eftir því að hún varð ráðvillt, hún vildi fara inn í tjaldið, en gekk milli þess og borðstokksins. Gamla kerlingin tók um höfuð hennar og teymdi hana inn í tjaldið. Gamla kerlingin fór með henni. Mennirnir fór að berja á skildina með tréstöfum til þess að yfirgnæfa öskur hennar, svo að hinar ungu stúlkurnar yrðu ekki svo hærddar að þær vildu ekki deyja með sínum húsbændum. Þá gengu sex menn inn í tjaldið og höfðu allir samfarir við ambáttina. Síðan lögðu þeir hana niður við hlið hin látna húsbónda hennar. Tveir menn tóku um fætur hennar, tveir um hendur hennar og gamla kerlingin, sem kölluð var Engill Dauðans, lagði reipi um háls hennar og rétti þeim tveimur mönnum sem eftir voru svo að þeir gætu togað í það. Síðan gekk hún sjálf að ámbáttinni með breiðblaða hníf og rak hann hvað eftir annað inn á milli rifbeina hennar, meðan mennirnir tveir hertu reipið um háls hennar þar til hún dó.

Þessu næst tók nánasti ættingi hins látna eldiviðarbút og kveikti í honum. Síðan gekk hann nakinn aftur á bak að skipinu og sneri andlitinu að fólkinu, hélt á brennandi eldiviðnum í annarri hendi og hafði hina fyrir aftan bak, þar til hann hafði kveikt í þeim eldiviði sem hafði verið komið fyrir undir skipinu allt eftir að hin vegna ambátt hafði verið lögð við hlið húsbónda síns. Síðan nálgaðist fólkið með eldiviðarbúta sem hafði verið kveikt í og fleygði þeim á bálið. Eldurinn náði taki á eldiviðarbútunum, síðan skipinu og loks tjaldinu og manninum, ambáttinni og öllu öðru sem þar var. Hvass vindur blés og glæddi logana.

Við hliðina á mér stóð Rúsi og ég heyrði hann tala við túlkinn sem var með. Ég spurði hann hvað hann hefði sagt og hann svaraði: „Þið arabar eruð heimskir.“ „Hvers vegna þá?“ spurði ég. „Vegna þess að þið takið þá sem ykkur þykir vænst um og sem þið berið mesta virðingu fyrir og leggið þá ofan í jörðina, og jörðin og ormarnir éta þá upp. Við brennum þá á augnabliki. Þá komast þeir strax inn í sæluríkið.“ Síðan skellihló hann. Ég spurði hann af hverju. „Af kærleik til hans hefur herra hans sent honum vindinn, svo að eldurinn taki hann á einni stundu.“ Reyndar leið aðeins tæplega ein stund áður en skipið, eldiviðurinn, ambáttin og hinn látni voru orðin að ösku. Á þeim stað sem skipið – sem hafði verið dregið upp úr fljótinu – hafði verið, byggðu þeir eitthvað sem líktist ávölum haug, reistu í miðju hans stólpa úr khadhanktré og rituðu þar á nafn mannsins og Rúsakonungsins. Síðan fóru þeir burt.

Þetta er mjög eftirtektarverð frásögn, og margar grafir, sem fundist hafa, vitna um sannleiksgildi hennar í meginatriðum. Í hliðstæðum texta Amin Razis frá sama tíma er sagt að útförin ætti sér stað eftir níu daga og bendir það til þess að athöfnin hafi í sjálfri sér verið endurfæðing hins dauða til nýs lífs.

Guðirnir okkar gömlu eftir Sölva Sveinsson

aundan.gif (852 bytes)

heim.gif (185 bytes)